Η αυτογνωσία μπορεί να οριστεί ευρέως, ως ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι γνωρίζουν συνειδητά τα εσωτερικά τους συστήματα και τις αλληλεπιδράσεις ή τις σχέσεις τους με τους άλλους.
Η αυτογνωσία θεωρείται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας και ερευνητές, ως το πρωτεύον μέσο για την ανακούφιση της ψυχολογικής δυσφορίας και ως το μονοπάτι της αυτοανάπτυξης. Συνεπώς, η αυξημένη αυτογνωσία λειτουργεί και ως εργαλείο και ως αυτοσκοπός (ως γενικότερος ψυχοθεραπευτικός στόχος).
Η αυτογνωσία σχετίζεται τόσο με τη γενικότερη ευημερία και ψυχική υγεία, αλλά επίσης επιδρά καθοριστικά στα επίπεδα λειτουργικότητας της καθημερινής ζωής.
Παρουσιάζει σημαντικές επιδράσεις στην αποδοτικότητα, ενώ η αυξημένη ενσυνειδητότητα (mindfulness) ενθαρρύνει την επιμονή παρά το άγχος απόδοσης και τον μηρυκασμό σκέψεων (rumination) που σχετίζεται με διαπροσωπικές δυσφορικές σκέψεις (Sutton, 2016).
Αυτογνωσία στην Ηγεσία
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η υψηλή αυτογνωσία οδηγεί σε καλύτερη λήψη αποφάσεων, συνδέεται με την απόδοση της ομάδας και την αυθεντική ηγεσία. Υποστηρίζεται επίσης, ότι όσοι έχουν υψηλότερα επίπεδα αυτογνωσίας έχουν περισσότερες πιθανότητες να προαχθούν και είναι πιο αποτελεσματικοί ηγέτες. Η αυτογνωσία φαίνεται να προβλέπει την ηγετική απόδοση και επιτυχία, ενώ σύμφωνα με άλλες μελέτες αξιολογείται ως το πιο σημαντικό ηγετικό χαρακτηριστικό (Carden et. al., 2022).
Πράγματι, η αποτελεσματική ηγεσία βασίζεται στην αυτογνωσία και την κοινωνική επίγνωση του ηγέτη, καθώς επηρεάζουν την ικανότητα να ενεργεί με αίσθημα ευθύνης στο οργανωσιακό περιβάλλον. Μάλιστα, ολοένα και περισσότεροι ηγέτες, αλλά και σύγχρονοι οργανισμοί παγκοσμίως, στρέφονται σε πρακτικές ενίσχυσης της ενσυνειδητότητας είτε σε ατομικό είτε σε εταιρικό επίπεδο (Urrila, 2022).
Ενσυνειδητότητα (Mindfulness)
Η ενσυνειδητότητα μπορεί να οριστεί ως η ικανότητα ή η προσπάθεια μη αιτιολογικής, μη επικριτικής, επικεντρωμένη στο παρόν επίγνωση στην οποία κάθε σκέψη, συναίσθημα ή αίσθηση που προκύπτει στο πεδίο της προσοχής αναγνωρίζεται (Verhaeghen, 2019).
Οι πρακτικές ενσυνειδητότητας καλλιεργούν την ικανότητα ενεργής αυτεπίγνωσης και εστίασης στο οτιδήποτε συμβαίνει τη στιγμή που συμβαίνει και μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή βιωματικής αυτογνωσίας, προάγοντας την επίγνωση των σωματικών αισθήσεων και των εμπειριών της παρούσας στιγμής, καθώς και την εστίαση σε σκέψεις και συναισθήματα, προσφέροντας τη δυνατότητα αποδοχής και συνειδητοποίησης αυτών.
Επιπλέον, μέσω των πρακτικών ενσυνειδητότητας δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε να πάψει το άτομο να εγκλωβίζεται σε αυταπάτες και εξαρτητικές σκέψεις και συμπεριφορές, μέσο της επιτρεπτικότητας παρακολούθησης των σκέψεων, των συναισθημάτων και σωματικών αισθήσεων με μη επικριτικό, φροντιστικό και παρατηρητικό τρόπο (Viskovich & De George-Walker, 2019).
Αυτογνωσία στην Ψυχοθεραπεία
Το να το πάρει κανείς την απόφαση να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία, αν και πρόκεται για το πρώτο σημαντικό βήμα ως προς την καλυτέρευση, δεν φέρει από μόνη της θεραπευτικά αποτελέσματα· καθώς σε αντίθεση με τη λήψη φαρμάκων, η ψυχοθεραπεία είναι αρθρωμένη σε ένα σύστημα επαυξημένης συνειδητότητας και αποσκοπεί στους στόχους που έχουν οριστεί συμμαχικά από θεραπευόμενο και θεραπευτή.
Υπό αυτήν την προοπτική, ο ψυχοθεραπευτής οφείλει να οδηγήσει τον θεραπευόμενο σε μια πορεία πλήρους, ολικής, εθελοντικής και συνειδητής επίγνωσης της ψυχικής του κατάστασης και των εσωτερικών ψυχολογικών διεργασιών που τον διέπουν, αναλύοντας τη λειτουργικότητά του, των ψυχολογικών μοτίβων και των τάσεών του να σαμποτάρει τον εαυτό του.
Ο ψυχολογικός μηχανισμός που οδηγεί σε αλλαγή, εξαρτάται εν μέρει από τους θεραπευτικούς στόχους που έχουν τεθεί και συνεπώς ο τρόπος που “εργαλειοποιείται” ο συγκεκριμένος μηχανισμός ενδέχεται να ποικίλει αναλόγως των εκάστοτε στόχων.
Μια θεραπευτική σχέση πιθανώς να μην είναι ιδιαιτέρως αποτελεσματική εάν παρακάμπτεται η συνειδητοποίηση των όσων συμβαίνουν υπό το πρίσμα της σχέσης αυτής καθεαυτής. Άλλωστε, η θεραπευτική σχέση δύναται να παρέχει ερμηνευτική κατανόηση των βαθύτερων δυναμικών του αναλυόμενου, παρέχοντας επαυξημένες προοπτικές αυτογνωσίας (Perrotta et. al., 2020).
Διαβάστε περισσότερα: Σε ποιους τομείς ωφελεί η Ψυχοθεραπεία & Συμβουλευτική;
Βιβλιογραφία
Carden, J., Jones, R.J. and Passmore, J., 2022. Defining self-awareness in the context of adult development: A systematic literature review. Journal of Management Education, 46(1), pp.140-177.
Perrotta, G., 2020. Accepting “change” in psychotherapy: from consciousness to awareness. Journal of Addiction Research and Adolescent Behaviour, 3.
Sutton, A., 2016. Measuring the effects of self-awareness: Construction of the self-awareness outcomes questionnaire. Europe’s journal of psychology, 12(4), p.645.
Urrila, L.I., 2022. From personal wellbeing to relationships: A systematic review on the impact of mindfulness interventions and practices on leaders. Human Resource Management Review, 32(3), p.100837.
Verhaeghen, P., 2019. The mindfulness manifold: Exploring how self-preoccupation, self-compassion, and self-transcendence translate mindfulness into positive psychological outcomes. Mindfulness, 10(1), pp.131-145.
Viskovich, S. and De George-Walker, L., 2019. An investigation of self-care related constructs in undergraduate psychology students: Self-compassion, mindfulness, self-awareness, and integrated self-knowledge. International Journal of Educational Research, 95, pp.109-117.
